نظام‌های حاکمیتی در کسب و کارهای خانوادگی
“حاکمیت” به فرآیند و ساختار نظارت و تصمیم‌گیری اشاره دارد. در کسب و کارهای خانوادگی، موضوع حاکمیت در دو سطح مطرح می‌شود: حاکمیت کسب و کار و حاکمیت خانواده.
حاکمیت کسبوکار یا حاکمیت شرکتی، به ساختار و فرآیندهای نظارت بر کسب و کار به‌منظور تضمین پاسخ‌گویی مدیریت و تصمیم‌گیری اثربخش گفته می‌شود. در بسیاری از کسب و کارها، هیئت مدیره ابزار اصلی حاکمیت کسبوکار است. هیئت مدیره می‌تواند شامل هر دو دستۀ اعضای خانواده و اعضای مستقل باشد. کسب و کارهایی که هیئت مدیره ندارند نیز می‌توانند از طریق جلسات منظم رهبران و دیگر روش‌های ممکن وظایف هیئت مدیره درباره تداوم را به انجام برسانند. نقش هیئت مدیره عبارت است از:
- برنامه‌ریزی راهبردی: اطلاع‌رسانی دربارۀ صنعت و موقعیت کسبوکار خانوادگی در آن به ذی‌نفعان، افزایش حمایت و همسویی اعضای خانواده به خصوص آنهایی که در کسبوکار دخیل نیستند، و توجه جدی به چشم‌انداز و ارزشهای خانواده در تصمیمات راهبردی شرکت؛
- توسعه رهبری: ارزیابی مدیران فعلی، تعیین انتظارات از رهبر آینده کسب و کار (بر اساس اهداف راهبردی)، نظارت بر پرورش رهبران جدید، و ایفای نقش به عنوان منتور جانشین؛
- انتقال مالکیت: ترغیب مالکان به تدبیر فرایندی روان و منظم برای انتقال مالکیت.
همان‌طور که حاکمیت شرکتی به تقویت و ارتقای ارزش کسب و کار در حین فرایند انتقال بین نسل‌ها کمک میکند، حاکمیت خانوادگی اثربخش نیز تا حد زیادی همین هدف را برای خانواده برآورده می‌سازد: حاکمیت خانوادگی پیوندها را مستحکم میکند، محلی برای تدوین آداب خانوادگی فراهم میکند و به متحد ساختن اعضای خانواده و تلاش آن‌ها برای تحقق چشم‌انداز مشترک آینده کمک میکند. در خانواده‌های کوچکتر، به‌ویژه در نسل‌های اول و دوم، حاکمیت می‌تواند به شکل جلسه‌های منظم یا موردی خانوادگی باشد. در خانواده‌های بزرگ‌تر، حاکمیت خانوادگی می‌تواند از طریق هیئتی متشکل از نمایندگان هر گروه انجام شود که اغلب شورای خانوادگی نامیده می‌شود. شورای خانوادگی نهادی معادل با هیئت مدیره است که وظیفه هدایت و نظارت بر خانواده را بر عهده دارد. نقش شورای خانوادگی به شرح زیر است:
- ایجاد چشم‌انداز و ارزشهای مشترک: ایجاد و حفظ درک روشنی از چشم‌انداز و ارزشهای خانوادگی و ایجاد وحدت خانوادگی، و صحبت با خانواده دربارۀ موضوعات مؤثر بر ارزشها، آرزوها و انتظارات خانوادگی؛
- تعیین جهت‌گیری و انتظارات خانواده از کسب و کار: تصویب سیاستهای حاکمیتی شورا و اصول حاکم بر خانواده و همچنین تعیین جهت‌گیری کلی خانواده، و انتقال تصمیم‌های شورای خانوادگی به اعضای خانواده و هیئت مدیره؛
- پرورش نسل جدید: تعیین سیاستهای استخدام و جبران خدمت و فراهم آوردن فرصتی برای همۀ اعضای خانواده برای مشارکت و ایفای نقش در ارتقای رفاه کلی خانواده، و آموزش کسبوکار به اعضای خانواده و آماده‌سازی آن‌ها برای ایفای نقش فعال به‌عنوان مالکان کسبوکار و اتخاذ تصمیم‌های مهم دربارۀ مالکیت خود؛
- حفظ انسجام خانوادگی: ایجاد محفلی برای رسیدگی به تعارض‌ها یا اختلاف‌نظرهای خانوادگی یا در صورت لزوم پشتیبانی از اعضای خانواده، و برگزاری جشن‌های خانوادگی به منظور تفریح، پرداختن به علایق شخصی، سرگرمی جمعی و برگزاری جشن‌های مختلف به‌عنوان اساس هویت خانوادگی و فردی.
در این میان یکی از ابزارهای مناسب برای سازمان‌دهی به شورای خانوادگی، تدوین منشور است. منشور شورای خانوادگی سندی است که رسالت، نقش‌ها، مسؤولیتها و اهداف کلان شورا را تشریح میکند. این منشور معرف فرآیندهای شناسایی اعضای شورای خانوادگی، شرایط و ضوابط عضویت در شورای خانوادگی، ساز و کار تصمیم‌گیری و ساختار شورای خانوادگی است.
با توجه به مطالب فوق، کسب و کارهای خانوادگی بسته به شرایط و اقتضائات خود می‌توانند به تدریج از ابزارهای مختلف حاکمیتی جهت کمک به تداوم کسب و کار بهره ببرند.